Ooit was Cusco de hoofdstad van het machtige Inca-rijk. Tegenwoordig is ze de populairste toeristenstad van Peru. Ondanks haar hoge ligging op 3399 meter trekt Cusco jaarlijks ruim twee miljoen bezoekers. Naast de spectaculaire Plaza de Armas en de kunstenaarswijk San Blas komen zij af op de kosmopolitische én inheemse sfeer. Ook Spaanse cursussen, vrijwilligerswerk en het levendige uitgaansleven van de Andes-stad trekken veel reizigers. Cusco is daarnaast een strategisch vertrekpunt voor de Heilige Vallei en Machu Picchu.
Inca-hoofdstad
Onlosmakelijk verbonden met de Inca's was Cusco ruim twee eeuwen de hoofdstad van het Incarijk. Volgens de legende was het de eerste Inca-vorst Manco Cápac die in de 13e eeuw Cusco stichtte. Met een gouden staf werden Manco Cápac en zijn zus - de kinderen van de Zon en de Maan - eropuit gestuurd om een geschikte plek te vinden voor hun koninkrijk. Verdween de staf geheel in de grond, dan was dat een goddelijk teken voor het vestigen van de hoofdstad. Zo werd Cusco de stad van de Inca's.
Het was vooral heerser Pachacútec die zijn stempel drukte op Cusco. De negende Inca (1438-1471) maakte van Cusco het kloppend hart van het uitgestrekte Inca-imperium, dat toen zijn gouden eeuw beleefde. Hij liet de stad bouwen in de vorm van een poema, een heilig dier voor de Inca's. Het hoofd werd gevormd door Sacsayhuamán, een citadel en ritueel centrum dat nu een indrukwekkende archeologische site is. Het middengedeelte, met koninklijke paleizen, vormde het lijf, en in het staartgedeelte woonden de edelen.
Hoewel in Cusco bijna geen complete Inca-gebouwen bewaard zijn gebleven, is de typische bouwstijl nog wel zichtbaar in de imposante Inca-muren die de stad zijn unieke karakter geven.
De komst van de Spanjaarden
Toen de Spanjaarden Zuid-Amerika bereikten, liep het Inca-rijk van Ecuador tot Chili. De verovering eindigde in 1533 met de inname van Cusco. Veel Inca-gebouwen werden verwoest en de Spanjaarden bouwden hun kerken en huizen vaak letterlijk op de fundamenten van de Inca-architectuur. Zo verrees de kathedraal op het paleis van de achtste Inca-vorst Viracocha. De bouw nam meer dan een eeuw in beslag en werd uitgevoerd door de inheemse bevolking, die eeuwenlange ervaring had met het bewerken van granieten blokken.
Het klooster van Santo Domingo werd gebouwd op de resten van Coricancha, de belangrijkste Zonnetempel van het rijk. Hier smolten twee werelden samen: Spaanse religie en inheemse architectuur. In dezelfde periode ontstond ook de vermaarde Cusco-school, waarin Europese schilderkunst werd gecombineerd met Andes-symboliek. Zo schilderde de inheemse kunstenaar Marcos Zapata een bijzondere versie van het Laatste Avondmaal met cavia en maisbier in plaats van brood en wijn.
Ook vandaag proef je in Cusco de rijke keuken van de Andes. Naast cavia vind je er gerechten als adobo (gekruid varkensvlees) en locro (een stoofpot van vlees en groenten).
Plaza de Armas: historisch en toeristisch hart
Omgeven door restaurants, bars, discotheken, juweliers en reisbureaus is Plaza de Armas het bruisende hart van Cusco. Straatverkopers bieden er van alles aan, van poncho's tot massages, en inheemse groepen zorgen met hun markten voor veel bedrijvigheid. Ondanks de vele toeristen en fastfoodketens blijft de authentieke Andes-sfeer voelbaar, versterkt door het decor van de omliggende bruine bergen.
In de Inca-tijd heette het plein Huacaypata, het Plein van de Strijder, en was het het toneel van belangrijke rituelen zoals het zonnefeest Inti Raymi. Ook in de Spaanse periode speelde het plein een rol in de geschiedenis: in 1781 werd Túpac Amaru II, leider van een grote inheemse opstand, hier terechtgesteld. Tegenwoordig vormt Plaza de Armas het hoofdpodium voor feesten als Corpus Christi, Semana Santa en Inti Raymi.
San Blas: artistieke wijk
Op een paar blokken ten oosten van Plaza de Armas ligt San Blas, de meest schilderachtige wijk van Cusco. Met zijn smalle straatjes, ateliers, restaurants en cafés is dit de ideale plek om te verblijven. San Blas was van oudsher de wijk van kunstenaars, houtsnijders en beeldhouwers. Die traditie leeft voort in de ambachtswinkels langs de steile Cuesta de San Blas, waar reizigers terechtkunnen voor unieke souvenirs.
Ook de Iglesia de San Blas, bekend om haar verfijnde houtsnijwerk, getuigt van dit artistieke erfgoed. Voor een bredere blik op de Andes-culturen zijn er musea zoals het Museo de Arte Precolombino en het Museo Inca, beide met indrukwekkende collecties.
Uitvalsbasis voor de Heilige Vallei en Machu Picchu
De omgeving van Cusco ademt nog altijd de geest van de Inca's. Net buiten de stad ligt de Heilige Vallei, gevormd door de Urubamba-rivier en rijk aan archeologische sites. Het fort van Sacsayhuamán, met zijn zigzaggende muren van gigantische stenen, toont de ongeëvenaarde bouwkunst van de Inca's. Verder in de vallei ligt Písac, beroemd om zijn ruïnes en kleurrijke markt.
Met afstand de bekendste bestemming is Machu Picchu. Vanuit Cusco reis je per trein in drie uur naar Aguas Calientes, het dorpje aan de voet van de citadel. Van daaruit gaat een bus omhoog of kun je wandelen naar het wereldwonder. Vooral in de vroege ochtend, wanneer de zon over de ruïnes schijnt, is de ervaring magisch. Voor avontuurlijke reizigers is er de Inca Trail, een meerdaagse trektocht door het Andeslandschap. Vanwege de populariteit moet je deze ruim van tevoren reserveren.
Feesten & Tradities
Cusco staat bekend om zijn kleurrijke festivals, die het culturele hart van de Andes weerspiegelen. Het meest beroemde feest is Inti Raymi, het eeuwenoude zonnefeest dat elk jaar in juni duizenden bezoekers trekt naar Sacsayhuamán en Plaza de Armas. En de dag voor kerstmis is er Santurantikuy. Ook Corpus Christi wordt groots gevierd, met processies waarin heiligenbeelden uit kerken in en rond Cusco worden meegedragen.
Naast de religieuze feesten is er een levendige traditie van dans, muziek en klederdracht die het hele jaar door terugkomt in lokale festiviteiten. Deze vieringen vormen de perfecte gelegenheid om de diepgewortelde mix van Inca-erfgoed en Spaanse invloeden van dichtbij mee te maken.